Dla ogółu estoński kompozytor Arvo Pärt jest jednym z klasyków przełomu XX i XXI wieku. Ale dla swojego krajana, Paavo Järviego, jest kimś więcej, bo przyjacielem rodziny. Jego ojciec, Neeme, przez wiele lat odważnie promował jego muzykę, prowadząc prawykonania jego dzieł i nagrywając je, a twórca odwdzięczał mu się dedykacjami. Także Paavo (oraz jego brat Kristian) od dawna nagrywa utwory tego kompozytora, jednak niniejszy album, zatytułowany Credo, jest o tyle szczególny, że ukazuje się z okazji 90. urodzin kompozytora, który świętował je 11 września. Zawiera bardzo ciekawy przegląd jego kompozycji, a zarejestrowany został z założoną przez Järviego Estonian Festival Orchestra.

Zaczynamy od La Sindone, co znaczy po włosku „całun”. Dzieło to, napisane w 2006 roku, prawykonane zostało w Turynie, a tytuł odwołuje się, rzecz jasna, do przechowywanego tam całunu. Rozpoczyna się od ostrego, wyrazistego, inicjalnego motywu, po czym pomału cichnie, stając się coraz bardziej medytacyjne.
Fratres to zestaw wariacji, oddzielonych od siebie przez ostinato perkusji. Niezwykła kompozycja! Nieco archaizująca, nieco orientalizująca, niezwykle wciągająca, hipnotyczna, transowa.
Swansong to z kolei hołd kompozytora złożony ptakom niezwykle charakterystycznym dla estońskiego krajobrazu. Paavo Järvi w komentarzu dołączonym do płyty zwraca uwagę na obrazowość tego dzieła. Trudno się z nim nie zgodzić! To muzyka pełna przestrzeni, zwieńczona efektowną kulminacją z glissandami harf, uderzeniami talerzy i biciem dzwonów.
Für Lennart in memoriam to dzieło na smyczki, napisane w 2006 roku na prośbę Lennarta Meriego – prezydenta Estonii, a prywatnie przyjaciela rodziny Pärtów oraz Järvich. Zażyczył on sobie, aby kompozytor napisał dzieło, które mogłoby zostać wykonane na jego pogrzebie. Twórca spełnił tę prośbę, a za podstawę kompozycji przyjął szóstą odę ze swojego chóralnego Kanon pokajanen. Jej tekst odwołuje się do morza (po estońsku „meri”), a w środkowej części twórca zacytował też melodię modlitwy za zmarłych autorstwa mnicha Archimandryty Sofroniusza, zachował przy tym prozodię oryginalnego tekstu.
Da pacem Domine to kolejna kompozycja wykonana tutaj przez smyczki (aczkolwiek twórca nie doprecyzował, na jakich instrumentach powinna zostać wykonana), napisana na zamówienie Jordiego Savalla z myślą o jednym ze zorganizowanych przez niego koncertów w intencji pokoju. Estończyk wykorzystał tutaj melodię antyfony z IX wieku.
Silhouette. Hommage à Gustave Eiffel z 2009 roku to kompozycja na smyczki i perkusję, która otrzymuje tutaj swoją premierę fonograficzną. Została napisana dla Paavo Järviego i Orchestre de Paris, której wówczas szefował. Inspiracji dostarczyła zaś wieża Eiffela i poświęcony jej album Taschena, który Pärt namiętnie studiował. W środkowej części pojawia się zaskakująco uwodzicielski walc.

Cantus in Memory of Benjamin Britten na smyczki i dzwon to kompozycja z 1977 roku i przy okazji jeden z najbardziej znanych utworów Pärta. Nie znał on Brittena osobiście, a jego twórczość zaczął poznawać dopiero przed jego śmiercią. Wiadomość o odejściu Anglika dostarczyła silnego impulsu do zadedykowania mu pisanego właśnie, prostego, ale paradoksalnie niezwykle emocjonalnego i głębokiego utworu. Opadająca skala a-moll w formie kanonu, dająca wrażenie smutku i jednocześnie wielkiego spokoju. Co może być prostszego? A jednak trafia w sedno. Kompozytor pisał: „Wszyscy dostrzegamy klarowność porządku – świadomie lub nieświadomie – i to ona wprawia nas w drżenie, tworzy pewien rodzaj rezonansu. Czyż nie na tym polega tajemnica muzyki, wszelkiej muzyki?”
Dzwony odzywają się także w Mein Weg, jednak tutaj dominuje żywa, ale jednocześnie subtelna rytmika. Dzieło obrazuje zmienność życia, jego wzloty i upadki. Tytuł to motto zaczerpnięte z wiersza żydowskiego poety Edmonda Jabèsa, który kompozytor poznał w wersji niemieckiej – stąd tytuł. To kanon w trzech warstwach – najwyższa grana jest w ósemkach, środkowa w ćwierćnutach, najniższa w półnutach. Proste? Tak, ale znowu działa.
Credo z 1968 roku to najwcześniejsza kompozycja Estończyka z tych zamieszczonych na płycie. Awangardowe środki kompozytorskie – dodekafonia, aleatoryzm i sonoryzm – zostają tu zintegrowane z chrześcijańskim wyznaniem wiary i zderzone z Preludium C-dur Bacha z Das Wolhemperierte Klavier, symbolem prawdy i czystości. To bardzo czytelny muzyczny symbol walki dobra ze złem, w którym awangardowość, symbolizowana przez jaskrawe efekty wokalno-instrumentalne, dysonanse, klastery i wybuchy ustępuje wobec cichej jasności i harmonii. Prawykonaniem tego dzieła dyrygował w 1968 roku Neeme Järvi, który poprowadził Estonian National Symphony Orchestra. Skończyło się wielkim entuzjazmem publiczności i nagonką ze strony komunistycznych władz, oburzonych zachwytem wobec dzieła o tematyce religijnej.
A na zakończenie prosta, urocza Estonian Lullaby na chór żeński i smyczki, napisana w 2006 roku na zamówienie Savalla na potrzeby jego albumu z kołysankami. Twórca oparł ją na melodii ludowej z miasta Jõhvi. Piękne, proste i pogodne zwieńczenie całości.

Pełen rezerwy, oszczędny pod względem ekspresji styl dyrygencki Järviego dobrze pasuje do charakteru tej surowej muzyki. Można się w niej bez przeszkód zatopić, tym bardziej, że jakość dźwięku jest znakomita. Polecam!

Arvo Pärt 

Credo

La Sindone na orkiestrę
Fratres na smyczki i perkusję
Swansong na orkiestrę
Für Lennart in memoriam na smyczki
Da pacem Domine na smyczki
Silhouette. Hommage à Gustave Eiffel na smyczki i perkusję
Cantus in Memory of Benjamin Britten na smyczki i dzwon
Mein Weg na smyczki i perkusję
Credo na fortepian, chór mieszany i orkiestrę
Estonian Lullaby na chór żeński i smyczki

Estonian Festival Orchestra
Estonian National Male Choir
Ellerhein Girls’ Choir
Ellerhein Alumni Choir
Kalle Randalu – fortepian
Paavo Järvi – dyrygent

Alpha