Truizmem jest stwierdzenie że Lipsk jest miastem muzyki. Lista związanych z nim kompozytorów może przyprawić o zawrót głowy. To tutaj kantorem był Johann Sebastian Bach, tutaj przyszedł na świat Richard Wagner, tutaj kształcili się Robert Schumann i Edvard Grieg, tutaj Felix Mendelssohn był dyrektorem Gewandhausu, wreszcie tutaj Gustav Mahler był dyrygentem miejscowej opery. Jednak na dwa ostatnie tygodnie maja Lipsk stał się miastem Dmitrija Szostakowicza, a to ze względu na festiwal upamiętniający 50. rocznicę śmierci rosyjskiego kompozytora. Program tej imprezy, zorganizowanej przez Gewandhaus, jest imponujący. Zabrzmią wszystkie symfonie, podzielone pomiędzy Gewandhausorchester, Boston Symphony Orchestra i Festival Orchestra, dyrygowane w lwiej części przez Łotysza Andrisa Nelsonsa, wszystkie kwartety smyczkowe, dwie opery, a także wszystkie najważniejsze dzieła solowe i kameralne. W sumie ponad 30 wydarzeń, wliczając w to także prelekcje, prezentacje filmów i sympozja.

Program koncertu inaugurującego festiwal, podczas którego grała Gewandhausorchester, zawierał rzadko wykonywaną Uwerturę uroczystą op. 96, napisaną w 1954 roku, II Koncert fortepianowy F-dur op. 102 z Daniilem Trifonovem jako wykonawcą partii solowej oraz IV Symfonię, dzieło o dość skomplikowanej historii. Powstało ono w latach 30., w czasie kiedy na kompozytora posypały się gromy ze względu na operę Lady McBeth mceńskiego powiatu. Dzieło nie spodobało się Stalinowi, który podyktował napastliwy tekst, zatytułowany Łoskot zamiast muzyki, opublikowany w czasopiśmie „Prawda”. Szostakowicz znalazł się w nieciekawej sytuacji i zrezygnował z publicznego prezentowania mocno awangardowej Czwartej w obawie, aby nie zaognić sytuacji jeszcze bardziej. Dzieło przeleżało w szufladzie aż do 1961 roku, kiedy jego prawykonaniem zadyrygował Kiryłł Kondraszyn. Historia oceniła ten monumentalny utwór przeznaczone na ogromną obsadę bardziej niż łaskawie – uznawane jest bowiem powszechnie za arcydzieło.

Wróćmy jednak na chwilę do Uwertury uroczystej. To utwór tyleż krótki, co efektowny i pełen blasku. Trzeba go zagrać over the top żeby zrobił właściwe wrażenie i tak też został wykonany. II Koncert fortepianowy powstał dla syna Szostakowicza, Maksyma, z okazji jego koncertu dyplomowego. Nie jest to utwór skomplikowany – to rzecz krótka i dowcipna, niezbyt złożona jeśli chodzi o partię solową. Trifonov zagrał to dzieło świetnie – dynamicznie i ostro w częściach skrajnych, lirycznie i śpiewnie w środkowej. Orkiestra sprawiła się bez zarzutu, dobrze wypadło zwłaszcza drzewo, na czele z fagotami. Na bis Trifonov zagrał Scherzo fis-moll op. 1, dzieło kilkunastoletniego adepta kompozycji i chyba najwcześniejszy z jego utworów. A więc rarytas! Wszystkie kompozycje słyszałem na żywo po raz pierwszy.

To samo tyczy się też Czwartej. Przyznam że już widok wypełnionej do ostatniego miejsca estrady robił ogromne wrażenie – 6 fletów, 4 oboje, 6 klarnetów, 3 fagoty, kontrafagot, 8 waltorni, 4 trąbki, 3 puzony, 2 tuby, 2 harfy, 2 zestawy kotłów, talerze, tam-tam, werbel, trójkąt, wood block, kastaniety, ksylofon, dzwonki, czelesta i do tego nieprzebrane zastępy smyczków. Jeszcze większe wrażenie zrobiła sama muzyka. Porywa ona słuchającego z siłą tornada, wgniata w fotel, nie daje ani chwili wytchnienia, zmusza do śledzenia kolejnych wątków i do metamorfoz tych myśli, które pojawiły się przed chwilą. Słuchając tej kompozycji ani przez moment nie ma się wątpliwości że to arcydzieło. Nelsons i jego orkiestra stanęli na wysokości zadania i poradzili sobie z nim w imponujący i głęboko poruszający sposób. Dyrygent świetnie podkreślił nawiązania do twórczości Czajkowskiego i Mahlera obecne w tym dziele. Ogarnięcie tej wielowarstwowej magmy brzmieniowej i ustawienie planów poszczególnych grup instrumentów było imponujące. O ile części skrajne wypadły w zasadzie bez zarzutu, o tyle ogniwo środkowe było poprowadzone za wolno. To Moderato, prawda, ale con moto, a tam tego ruchu za bardzo nie było. Powinno być jednak bardziej rytmiczne i pełne napięcia. Orkiestra była przygotowana fenomenalnie – a stwierdzenie to dotyczyło wszystkich sekcji. Piękny wieczór. Było więc przysłowiowe trzęsienie ziemi. Teraz napięcie musi już tylko rosnąć.

foto. Jens Gerber